Հաղորդվում է, որ համշենները եղել են էթնիկ հայեր, որոնց նախնիներն իսլամ են ընդունել 1890-1920-ական թվականներին՝ մահից փրկվելու համար: Նրանք ներկայումս բաղկացած են մահմեդական (Sunni) և քրիստոնյա մարդկանց մի շարք խմբերից, որոնք սկզբնապես բնակություն են հաստատել Թուրքիայի Ռիզե նահանգի Հեմշին շրջանում: Հեմշինլիի ներկայիս համայնքը բացառապես իսլամական է և թուրքալեզու։ Նրանց ճշգրիտ թիվը անհայտ է, բայց ամենահուսալի հաշիվները պնդում են 400,000-ից 500,000 մարդու մասին: Համշենների մի մասը հյուսիս-արևելքում դեռ խոսում է հին Անատոլիայի (արևմտյան) հայերենի բարբառով: Համշենցիները հայտնի են իրենց պատմած խելացի կատակներով, հանելուկներով և պատմություններով: Ավանդական զբաղմունքն է թեյի և եգիպտացորենի մշակությունը, անասնապահությունը և մեղվաբուծությունը։ Համշենցիներ կան նաև Կովկասի տարածաշրջանում և Կենտրոնական Ասիայում։
8-10-րդ դարերի երկու հայ պատմիչների արձանագրությունների հիման վրա գիտնականներն այժմ եզրակացնում են, որ համշենցիներն իրենց առաջին բնակավայրերը կառուցել են 8-րդ դարում։ Այդ ժամանակի պատմիչ Ղևոնդը նշում է, որ 12000 հայեր փախել են Բյուզանդիա՝ փրկվելու արաբ նվաճողների հալածանքներից։ Հայերին գլխավորում էին Շապուհ Ամատունին և նրա որդի Համամը։
Թուրքերի մեծ մասը երկիմաստ վերաբերմունք ունի մահմեդական Համշենների նկատմամբ։ Ոմանք նրանց համարում են լիարժեք թուրքեր, ինչպես պնդում են, որ իրենց սահմաններում գտնվող բոլոր մահմեդականները թուրք են: Մյուսները կասկածանքով են վերաբերվում իրենց հայկական ծագմանը և նրանց համարում են պատեհապաշտներ, որոնց չպետք է վստահել:
Արևմտյան Համշենները հետևում են իսլամի շատ պրագմատիկ տարբերակին և դեռևս խմում են ալկոհոլ, երգում են ժողովրդական երգեր և պարում խառն ընկերակցությամբ… Համշենների թուրքական ծագումն ապացուցելու փորձերը համապատասխանում են ավելի լայն պատմագիտական և լեզվաբանական մոտեցումներին Թուրքիայում, որը 1930-ականներին գնաց ծայրահեղության՝ հայտարարելով, որ բոլոր լեզուները ծագում են թուրքերենից և բոլոր քաղաքակրթությունները ծագումով թուրքական են կամ թուրքերի ազդեցության տակ։
Մինչև 1930-ական թվականները Աջարիայի հարավում (Բաթումիից հարավ) եղել են մի քանի Հեմշինլի գյուղեր՝ խորհրդա-թուրքական սահմանի մոտ։ Սակայն Ստալինի որոշմամբ նրանք բոլորը (մեսխեթցի թուրքերի հետ միասին) աքսորվեցին Ղազախստան և Ուզբեկստան։
Թուրքիան պետական մակարդակով վարում է համշեն ժողովրդի ուծացման քաղաքականություն։ Այդ նպատակով Համշենների բնակավայրերի դպրոցներում տեղացի երեխաներին պատմում են պատմության խեղաթյուրված տարբերակը, որը պնդում է, որ համշենները իբր հայեր չեն, այլ սելջուկ թուրքեր, ովքեր Ալթայից Ալփ Արսլանի հետ այստեղ էին ժամանել 11-րդ դարում։ Միևնույն ժամանակ, թուրք «հետազոտողներին» չի հետաքրքրում ո՛չ ալթայցիներից բոլորովին տարբերվող և սպիտակ մաշկ ու եվրոպական դիմագծեր ունեցող հեմշինլիների մարդաբանական հատկանիշները, ո՛չ էլ նրանց խոսած լեզուն (շատ համշեններ չեն էլ կասկածում, որ խոսում են նույն լեզվով, որով խոսում են աշխարհասփյուռ հայերը):
Աղբյուրներ՝
[1] https://hetq.am/en/article/11632
[2] https://joshuaproject.net/people_groups/18997/TU
[3] https://allinnet.info/history/brief-history-of-hamshen/
[4] https://folkdancefootnotes.org/culture/ethnicity-history-geography/hemshin-hamshen-armenians-turks/
Ժաննա Շահինյան 